Kategori: GENEL BİLGİLER

Orta Asya’nın en büyük havalimanları

04.12.2018

Orta Asya’nın beş ülkesindeki havalimanları ve kapasiteleri ile ilgili yapılan araştırmada en fazla ve yoğun hava trafiğinin Kazakistan’da olduğu ortaya çıktı.

Orta Asya ülkeleri arasında havalimanı yoğunluğu açısından en büyük ülkenin Kazakistan olduğu ortaya çıktı.

Kazakistan

Kazakistan’ın en büyük havalimanı 1935’ten beri hizmet veren ve 2012’de Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT)’nin en iyisi olarak kabul edilen Almatı havalimanı. Yıl içinde Almatı havaalanı dört milyondan fazla yolcuya hizmet veriyor.
Kazakistan’ın havalimanlarından iç hat uçuş sayısı bakımından ikincisi sırada Astana havalimanı. 2012 yılında bu havaalanı yurt içi ve yurtdışı olmak üzere iki milyondan fazla yolcuya hizmet verdi.
2011 yılında gerçekleştirilen modernizasyon sayesinde Aktau Havalimanı BDT’nin en iyi havalimanı olmuştu. Kazakistan 25 ana havalimanı ve ülkenin 7 bölgesinde 19 bölgesel havalimanlarına sahip.

Tacikistan

Duşanbe’deki havalimanı, Tacikistan’ın en büyük ve en yoğun havalimanı. 2017 yılının sonunda Duşanbe havaalanının yıllık yolcu trafiği 1 milyon 305 bin kişiye ulaştı. Khujand havalimanı Duşanbe Uluslararası Havaalanı’ndan sonra ülkenin ikinci en yoğun havalimanı ve Tacikistan’daki dört uluslararası havalimanından biri.

Özbekistan

Özbekistan’ın en büyük havaalanı Taşkent havaalanı. Bu Orta Asya ülkelerinin en büyük havaalanlarından biri ve yıllık yolcu trafiği 3 milyondan fazla kişi. 2017’nin sonu itibariyle, eski Sovyetler Birliği’ndeki en işlek havaalanları arasında 18’nci sırada.

Taşkent Uluslararası Havaalanı, BDT ülkeleri ve Avrupa’dan Güneydoğu, Güney ve Doğu Asya’ya ve hava ile Avrupa ve Asya arasındaki rotaların kesiştiği noktada olduğu için uygun bir coğrafi konuma sahip. Havaalanı, dünyanın birçok büyük şehri ve neredeyse tüm Özbekistan bölgesel merkezleri ile hava yolları ile bağlantılı. Bu havalimanı birkaç kez yeniden inşa edildi ve genişletildi, şu anda iki yolcu terminali var.

Türkmenistan

Aşkabat Havalimanı Türkmenistan’ın başkenti Aşkabat’ın uluslararası havalimanı. 2016 yılında inşa edilen yeni hava terminalinin kapasitesi saatte bin 600 yolcu.

Kırgızistan

Manas Uluslararası Havaalanı, Kırgızistan’ın başkenti Bişkek’in havalimanı. Manas eski Kırgız destanı kahramanının adı ve yazar Chingiz Aitmatov’un inisiyatifi üzerine bu isim verilmiş.
Oş – Oş Uluslararası Havalimanı’nın temel amacı, Kırgızistan’ın güney bölgesinin tamamı için hava taşımacılığı ihtiyaçları sağlamak.

Türkistander Haber Merkezi

Devami

AB Orta Asya için yeni bir strateji hazırlıyor

 

26.11.2018

Avrupa Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Federica Mogherini’nin Orta Asya ülkeleri Dışişleri Bakanları ile Belçika’nın başkenti toplantısı Brüksel’de yapıldı.

Tacikistan Dışişleri Bakanlığı’nın basın hizmetine göre, toplantı katılımcıları Orta Asya için yeni bir AB Stratejisi hazırlığı da dahil olmak üzere çok çeşitli konuları görüştü. Toplantıda Orta Asya bölgesinin güvenlik, entegrasyon, yatırım çekimi ve sürdürülebilir kalkınmasının zorlukları ele alındı. Taraflar iklim değişikliğinin olumsuz sonuçlarının hafifletilmesi, çevre koruma ve su yönetimi gibi konularındaki olumlu gelişmelerden memnuniyet duyduklarını belirttiler.

Orta Asya ülkeleri Dışişleri Bakanları bölgede ekonomik, transit, ulaştırma, tarım ve enerji potansiyelini güçlendirmek, bölgedeki sürdürülebilir kalkınmayı sağlamak, sınırların etkin bir şekilde yönetilmesini sağlamak, insan potansiyelini genişletmek ve küçük ve orta ölçekli işletmeleri desteklemek amacıyla Avrupa Birliği ile karşılıklı olarak yararlı işbirliğini sürdürme gereğini vurguladılar.

Toplantı sonrasında taraflar ortak bir bildiri kabul ettiler.

Uluslararası uzmanlar son zamanlarda Orta Asya’da etkili olabilmek için Batı ülkeleri, Rusya ve Çin arasında ciddi bir rekabet olduğunu vurguluyorlar.  Daha önce ABD bölge ülkeleri ile 5+1 formatında toplantılar düzenlemişti. Çin bölgede ekonomik yatırımlarını artırırken, Rusya daha fazla bölgesel güvenlik konusuna yoğunlaşmaktadır.

Örneğin, Rus yetkililer Özbekistan’ın yeniden Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü (KGAÖ) üye olmasını gündeme taşıdılar. Öte yandan, eski Özbek lider İslam Kerimov 2016 yılında vefat ettikten sonra Orta Asya ülkeleri kendi aralarında siyasi diyalog dahil olmak üzere çeşitli alanlarda işbirliğini yoğunlaştırmaktalar. 2017 yılında bölgedeki dört ülke liderleri Rusya’dan bağımsız olarak Astana’da ilk toplantılarını yaptılar. Bu toplantıların her sene yapılması kararlaştırıldı.

Türkistander Haber Merkezi

Devami

Özbekistan ve BM, 2019’da Orta Asya’da işbirliği konferansı düzenleyecek

30.10.2018

Özbekistan ve BM Şubat 2019’da Taşkent’te “Orta Asya – Yeni Fırsatlar ve Bölgesel İşbirliği Beklentileri” konulu bir konferans düzenleyecek.

Konferansa Orta Asya, Rusya, Çin, ABD ve Avrupa’nın tanınmış analitik merkezlerinden uzmanların yanı sıra önde gelen uluslararası kuruluşların ve finans kurumlarının temsilcilerinin de katılması bekleniyor.

SMI Direktörü Vladimir Norov, Orta Asya ülkelerinin bölgesel işbirliği orta ve uzun vadeli perspektifleri için ortak bir stratejik kavram ortaya koymasının yararlı olacağı görüşünü dile getirdi.

Orta Asya ülkeleri devlet başkanlarının ilk danışma toplantısı bu yıl Mart ayında,Astana’da yapıldı. Orta Asya devlet başkanlarının gayri resmi bir toplantı düzenlenmesi fikri Özbekistan Cumhurbaşkanı Shavkat Mirziyoyev tarafından dile getirilmişti.

Türkistander Haber Merkezi

Devami

«Бўлшавиклар уни ўлдирдилар, чунки у мунаввар эди»

10.10.2018

(Мунаввар қори, Салимхон Тиллахон ва Тўлаган Домлаларнинг ўлдирилиши муносабати билан ёзилган мақола. Мақола матни аслича кирилчага ўгирилди.)

“Ёш Туркистон” мажмуаси, 1934 йил 50-сон

Қадарнинг оғир зарбалариға биз анчағина совуқ қонлиқ ила чидашга ўрганишиб қолғон бўлмали эдик. Ватанимиз қизил жаллодларнинг қонли диктатураси остида!… Туркистонда бугун Мўсқува диктатурасина қурбон тушган бир ва ё бир неча яқини ичин қалбинда, руҳинда мотам тутмағон бир оила йўқдир. Асаблар ҳам ҳиссизлашиб қолғон ва умумий миллий фожеамизнинг сўнгсиз теранлиги ичинда. Ҳатто энг яқин одамларимизнинг-да зиёи сезилмай ўтиб кетатурғон бўлуб қолғон эди. Фақат баъзи зиёилар-да бордир, ки бундай оғир умумий фожеалар чинда-да инсоннинг юрагини оловландириб даҳшатли яралар очадир… инсон бу зиёилар ҳаққинда хабар олғони замон асаблари янгидан аввалги ҳассослиғини касб этадир ва бутун фожеаларни янгидан яшамоққа бошлайдир…

Мана шундай бир ҳолни биз ҳозир яшаб турубмиз. Хусусий мухобиримиз узоқ Ҳиндистондан бизга Мунаввар Қорининг Совет ҳукумати томонидан отиб ўлдирилганлиги ҳаққинда қисқача бир хабар йўлламишдир. Бу хабар бизга декабр ойининг бошларида келиб етушган эдиса-да, шояд тўғру чиқмас деб кўнглимизда сақладиғимиз умид ила қўшумча маълумот кутуб турғон эдик. Биз Совет ҳукуматининг умуман миллий руҳиқа, хусусан туркчиликка қарши курашинда ҳеч бир жиноятдан тортинмай турғонлиғини жуда яхши биламиз. Бунингла баробар биз Мунаввардан хаёлан-да айрилабилмадик. Фақат, бир неча хабарни тасдиқлайтурғон иккинчи бир мактуб-да келиб чиқди…

Мунаввар Қори Совет ҳукумати томонидан иъдом этилган!

Мунавварни бўлшавиклар ничин иъдом этдилар, деб сўрғу бериб ўтурмаймиз. Бўлшавиклар уни ўлдирдилар, чунки у мунаввар эди. Чунки у, туркчилик мафкурасининг, Туркистонда турк миллий давлатчилиги ғоясининг энг матонатли, саботли ва онг номуслу тарқатувчиси эди.
Мунаввар ҳар замон Туркистонда яшаб турар эди. У очиқ суратда яшамиш ва Туркистондан қай ерга бўлса бўлсун чиқиб кетишдан бош тортмиш эди.

Мунаввар руҳан теран бир културга эга бўлуб, сўнг даражада фаол бир инсон эди. У жонли эш ошиқи эди; кутулган натижаларга ёлғиз халқ ила тўғрудан тўғру тамасда бўлублигина эришмак мумкин эканлигина инанар эди. Мунаввар Ватанимизни ва халқимизни кўп яхши танир эди. У Туркистон шароитинда кундалик яратилатурғон ҳар қандай оз бир жонли ишнинг, ташқаридан бўлатурғон энг даҳшатли инқилоби ташвиқотдан қат-қат ортиқ қоидали ва самарали эканлигини билир эди. Бизнинг ўз бўйунтуруғи остиға олғон душманларимизға қарши амалий суратда қуролли кураш юрутушга ҳозирлиқсизлиғимизни Мунаввар бизнинг бошқа жамоат ходимларимизнинг барчасиндан даҳа яхши билир эди. Бунгчун-да у халқни исёнға ташвиқ этмади.

Мунаввар кўп яхши билмишди, ки бизнинг зафаримизнинг энг биринчи зарур шарти ва асоси – билим ва текнингдир (техникадир). Бу сабабдан у Туркистон ёшлиғини билимга тарғиб этар эди.

Мунаввар юзларча ёш туркистонликларнинг муаалими эди. У Туркистон ёшлариға ёлғиз ўқуб-ёзувнигина эмас, даҳа кўп даражада ўнларға ўз Ватанини ва ўз халқини севишни ўргатди. Туркчилик ва Туркистон турк миллий давлатчилиги ғояларининг зафар топиши йўлиндағи курашга фаол суратда қатнашқон ва ҳали ҳам қатнашаётқан Туркистон ёшлиғининг – кўпчилиги бўлмағон тақдирда-да – буюк бир қисмини Мунавварнинг мактабинда чиққанлар ташкил этадир.

Мунаввар сўзнинг ном маъноси ила Туркистондағи инқилобчи ва тараққийпарвар миллатчиликнинг мужассам тимсоли эди. Унинг тарафиндан даҳа Чорлиқ идораси вақтинда вужудга кетирилган мактаблар, ёш Туркистон инқилоби миллатчилигининг ҳақиқий бешиги эди. Русларнинг “ерлилар учун” очқан эски яри мисёнар, яри пўлис мактабларини маънан ўлдирган мана шу Мунаввар Қорининг мактаблари бўлған эди.

Туркистон ёш наслининг муаллими, руҳан руслаштиручилиқнинг баришмас душмани, туркчилик мафкурачиси ва оташли ватанпарвар бўлған Мунаввар, ўзининг садеча сиймо бўлуви ила-да, руслаштириш ишида эски Чорлиқ русяси амалдорларини неча қат кейинда қўйуб кеткан Мўсқува бўлшавикларини роҳатсизландирмайа билмади…

Бўлшавиклар Мунавварни бир неча қат қамоққа олдилар. Унинг уйини ақтардилар. Ундан аробалар ила китоблар ва ҳар турлу коғазлар олуб кетдилар… уни бир қанча вақт қамоқда сақлағандан сўнг яна чиқариб турдилар. Чунки Мунавварнинг забт этилган коғазлари ичинда Совет ҳукуматига унинг устиндан очиқ муҳокама қилиш учун баҳона бўлурлиқ бир нарса тополмадилар. Мунаввар ўзининг ҳар бир одимини таъқиб этаётқанлиқларини, ҳар сўзини яширин суратда эшитиб турғонлиқларини кўп яхши билир эди. Унингчун-да у ҳар бир хусусда-да сўнг даража эҳтиётли эди. Локин ўзининг бутун миллий-инқилобий фаолиятининг тухумлариндан, мевалариндан воз кеча олмади ва воз кечмак истамади-да. У қўммунист фирқаси сафлариндан-да Туркистоннинг миллий қуртулиши йўлинда мужодала давом этдирган ёш туркистонликлардан кўпининг муаллими эди. Мунавварнинг синирбаст тафаккур тарзи, ахлоқи матонати ва миллий ташвиқларнинг тозалиги уни таниғонларнинг барчасининг қалбини мақнатис (мағинит) каби ўзига тортар эди.

Мана шунингчун-да Совет ҳукумати уни иъдом этишга қарор бермишдир. Бўлшавиклар Мунавварни муҳокамасиз ўлдирдилар. Ҳамда Мунавварни ўнлар ҳеч қандай Совет алайҳиндаги муъин бир ҳаракати йузиндан ўлдирмадилар. Махс(ус) турк миллий мафкурасини ташиғани бизнинг миллий уйғонишимизнинг мужассам тимсоли ва руслаштиручилиқнинг ҳар бир шаклининг баришмас душмани бўлғани учун ўлдурдилар.

Мунаввар ўлдурулмишдир… биз ортиқ унинг ўрта ва тўлғуниғна қоматини, жонли ва қоп-қора кўзларини кўрмаяжакмиз. Унинг товушини бир даҳа эшита олмаяжақмиз…

Бундан юз йил қадар ул (1841 йилда) машҳур олмон олими Фридрих Лист ёзмишди:
“Айрим инсон ва инсоният орасинда ўзининг айрим тили ва адабиёти ила, хусусий нишасти ва тарихи ила, махсус ахлоқ ва одати ила, қонун ва муассасалари ила, мавжудият, истиқлолият, тараққий, абадий туроқли ҳақлари ила, эгаллаган ери ила бир миллат турадир…  башариятнинг маданийлашмаси ёлғиз миллатнинг маданийлашмаси ва инкишофи йўли илагина мумкиндир ва тушунилабилир…”
Бу ҳозирғи куннинг ҳақиқатиға ўхшамайдими? Бу абадий ҳақиқат эмасми? Мунаввар бу абадий ҳақиқат учун, хусусий турк тили ва турк адабиёти учун, турк тарихи учун, ўз хусусий тарихи еримизда мустақил ҳаёт учун, турк аталмоқ ҳаққимиз учун, турк миллатининг маданийлашмаси ва инкишофи учун ўлмишдир. Мўсқува бўлшавиклари Мунавварни мана бунинг учун ўлдирмишлардир.

Юрагинда ўз Ватанинда ўзи оға, ўзи эга бўлу ҳаққи учун кураш ўти ёнғон туркистонликлар, айниқса Туркистон ёшлиғи, барчамиз қалбларимизда Мунавварнинг юксак маънавий шаклини ташималидирмиз. Мунавварнинг бўлшавиклар томонидан ўлдирилишини бир Мўсқува ҳокимларининг бизнинг миллий руҳимизни ўлдурмак қасдини тамсил этатурғон бир ҳаракат деб қабул этмалимиз. Бунга биз миллий мужодаламизни кучайтмак ва теранлаштирмак ила жавоб беришимиз керак. Биз ёлғиз бу усул ила буюк ватанпарварнинг Туркистонда турклик ғоялари учун курашган азиз Мунавваримизнинг хотирини лоиқ даражада табжил эта оламиз ва этмалимиз.

Мухобиримиз айни мактубинда бўлшавиклар томонидан Салимхон Тиллахон ила Тўлаган домланинг-да иъдом этилганликларини билдирадир. Бунларнинг иккиси-да кўп кўзга кўрунган ва миллий ҳаракатимизда аҳамиятли рўллар ўйнағон сиймолардир. Мунавварнинг ўнг қўли бўлғон Салимхон ёш наслимизнинг аҳоли орасинда энг севилган ва миллий ғоямизға чин кўнгилдан берилган муаллимлариндан бири эди. Совет ҳукумати қачон Мунавварни ҳибс этдирса, Салимхонни-да унингла баробар ҳибс этдирар эди. Энди, Мунаввар ила бирликда уни-да ўлдурдилар.

Шайховандитоҳур мадрасасининг бош мударриси бўлғон Тўлаган домла, инқилобнинг биринчи кунларидаёқ ҳаракатимизнинг бошқа жабҳасинда майдонға отилди. У вақтила “Уламо жамияти” деб аталғон миллиқлариқол (яъни давлат идора ишларинда руҳонийларнинг айрича рўли бўлуви тарафдори) жараёнининг энг бош мумассиллариндан бири эди. “Уламо жамияти”нинг, Туркистоннинг миллий уйғониши бобинда ўзига махсус ва “жадидчилик”ни қабул этмайтурғон бир пару ғирромлари бор эди. Лакин умумий миллий таҳлика қаршисинда орадағи бу фарқлар йўқолмишдир ва “Уламо жамияти”да айнийла “Жадид”лар каби Туркистоннинг миллий қуртулиши учун мужодала этмишдир. “Уламолар” ила “Жадидлар” орасиндағи бу жанжал ўзаро бир оилавий жанжалдан иборат эди ва рус бўлшавикларига бу ишга қаришмоқ ҳаққи берилмаган эди. Тўлаган домла ғурубпочилиқ чегаралирининг ва тортишувларининг бир он аввал ва ба ҳама ҳол йўқ қилиниши лозим эканлигини ва миллий душманға қарши умумий курашда Туркистоннинг бутун миллий кўчларини бирлаштирмак зарур эканлигини бир неча галда англағонларнинг бири эди. Совет ҳукумати уни ўқтубир инқилобининг башланғичиндаёқ қомоққа олғон эди. У замон иъдом этилишига ҳам ҳукм қилинғон эди. Лакин Мунаввар бир йўлини топуб уни бўлшавикларнинг панжасиндан қутқаруб олғон ва Тўлаган домла ички Русияга сурилган эди.

Мунаввар, Салимхон, Тўлаган домла – Туркистондағи рус парулетар, яъни диктатурасининг сўнгинчи қурбонлари эмасдир. Йиллардан бери Совет турмаларинда, сургунларда азоб чекаётган кўп-кўп маъруф одамларимиз ҳаққинда ҳеч бир маълумотимиз йўқдир. Унлардан қанчаси йўқолди? Тирик қолғонлари борми, йўқми? Бу тўғруда ҳеч бир нарса билмаймиз… балки, қадар бизга янги қайғули хабарлар ҳозирламоқдадир…

Бизнинг Туркистонда ва бошқа турк ўлкаларинда Совет ҳукумати бутун миллий турк мафкурасини ташучиларни мунтазам бир суратда йўқ қилмоқдадир? Мана энди, Мунаввар ҳам ўлдурулмишдир. Бошқа қанча одамларимиз бир ёқда турсин. Аҳмад Бойтурсун қайдадир? Мир Ёқуб Давлат қайдадир? Алихон Букайхон, Убайдуллоҳ хўжа қайдадирлар? Биз матбуотимизда Совет ваҳшати қурбонларининг манқабаларини ёзамиз. Бўлшавиклар тарафиндан туркчиликнинг энг қимматли мумассилларининг, миллий култур соҳасинда энг дегарли сиймоларимизнинг мутамодийан ўлдурулуб турғонлиқлари ҳаққинда ёзуб турамиз. Фақат, бўлшавикларнинг бизга қарши қилиб турғон бу ваҳшийликларига қарши бизга қардош ва дўст санадиғимиз миллатлар тарафиндан ҳеч бир парутаст товуши, биргина-да бўлса қайғумизға иштирок сўзи эшитмимиз… Бизнинг турк миллий фожеамиз мана шу ўлук киби товушсизлиқ ва сўнг даражада парвосизлиқ юзиндан қат-қат ортмоқдадир.

Мажмуанинг Бош мақоласи
2 – 9-бетлар. 

sof.uz/news/show/17920-bulshaviklar-uni-uldirdilar-chunki-u-mu

Devami

Orta Asyalı gençler Rusya’ya okumaya gidiyorlar

08.10.2018

Üç Orta Asya ülkesinin gençleri Rusya’da eğitimine yönelik başvuru sayısı bakımından en öndeki sıralarda yer aldı.
2018 / 19 eğitimi için başvuru sayısında lider Özbekistan oldu – 7225 kişi. Tacikistan başvuru sayısında ikinci sırada yer alıyor – 6.263 kişi. Üçüncüsü Afganistan’dan geliyor 5134 kişi.

Ayrıca, Rusya’da öğrenim görmek isteyenlerin sayısı bakımından ilk beş ülke arasında Kazakistan (3,763 kişi) ve Cezayir (2.737 kişi) bulunmaktadır.

Toplamda, 2018/19 tanıtım kampanyası sırasında yabancılardan Rus üniversitelerine 88.906 başvuru yapıldı.  Rus hükümetinin bu yıl yabancılar için bu ülke eğitim kurumlarında ücretsiz eğitim kotası 15 bin kişiye ulaştı.

Türkistander Haber Merkezi

Devami

ИСЛОҲОТЛАРДА ПАЛА-ПАРТИШЛИК БОР

(Kiril va Lotinda)

Мамлакатимзда бугун ислоҳотларга уриниш бор, бу яхши албатта. Сўнг икки йилда жамиятда оз бўлса ҳам ижобий ўзгаришлар бор. Ислом Каримов давридаги умумий қўрқув ва сукунат, умумий турғунлик, умумий бефарқликдан қутулишга уринаяпмиз…

Аммо пала- партишлик бор бу ишларда. Нима бўлаётганини ҳеч ким тушунмаяпти назаримда. Президент гоҳ бу соҳага, кейин бошқа соҳага ташланади. Бир тухум етиштирайлик, кейин эса қалампир экайлик, дейди. Соғлиқни сақлаш соҳасини қаттиқ танқид қилади, кейин Таълим тизимини ерга уради…

Ҳамма ҳайрон, ҳамма лол. Нима бўляпти ўзи? Мақсад нима бу ишлардан, бу ислоҳотларга уринишдан? Жамият ва давлат қаёққа қараб кетяпти? Эртага нима бўлади, қачон ва қандай тугайди бу ислоҳотлар? Бу саволларнинг ҳозирча жавоби йўқ…

Бир мухолиф сиёсатчи сифатида бу масалада ўз фикрларимни айтмоқчиман. Аввало ислоҳотларнинг мақсади нима ва ишни аввал нимадан бошлаш керак, деган масала жуда муҳим, деб ўйлайман. Яъни, ислоҳотларнинг моҳияти ва мақсади нимадан иборат ўзи?

ИСЛОҲОТЛАРНИНГ 3 АСОСИЙ МАҚСАДИ БОР:

1. ЎЗБЕКИСТОННИ МАЪНАВИЙ ВА МАФКУРАВИЙ РИВОЖЛАНТИРИШ

2. ЎЗБЕКИСТОННИ СИЁСИЙ РИВОЖЛАНТИРИШ

2. ЎЗБЕКИСТОННИ ИҚТИСОДИЙ РИВОЖЛАНТИРИШ.

1. Ўзбекистонни маънавий ва мафкуравий ривожлантириш.

Бу ислоҳотлар натижасида Ўзбекистонда 50% дунёвий ва 50% диний жамият ўртага чиқиши керак. Албатта, бу ерда 50% дейиш масалани тушунтириш учундир. Яъни, жамият масалан Эрондаги каби бутунлай руҳонийлар (зеро динимизда руҳонийлик йўқ) назоратига, уларнинг дин ва бошқа соҳаларни суъистемол қилишига ўтиб кетмаслиги керак. Чунки Ислом дини бошқа динлар (Насронийлик, Буддапарастилик ва ҳк) каби дунёвийликни инкор қилмайди. Яъни, жамиятнинг мафкураси “Динийлик дунёвийликдир, дунёвилик динийликдир” ғоясидан иборат бўлиши керак. Бу мафкура жамиятнинг кундалик ҳаётида ўрин олиши (оммавий ахборот воситаларида фаол тарғиб қилиниши) билан бирга, таълим тизимининг бутун босқичларида (бошланғич, ўрта ва олий мактабларда) диний ва дунёвий таълимнинг бирга олиб боришини тақоза қилади. Ана шунда жамиятда янги, яъни ҳам дунёвий илмли, дунёвий мутахассис эгаси бўлган, айни пайтда имонли, тоат ибодатли ва яхши ахлоқли кишилар етиши чиқади. Натижада жамиятда тўғрилик (бугун ёлғон кенг тарқалган), адолат (бугун зулм кенг тарқалган, масалан порахўрлик), маънавият ва яхши ахлоқ (бугун маънавиятисизлик ва ахлоқсизлик кенг тарқалган) тараққий қилади. Бу эса жамият ва давлат ҳаётини ривожлантиришнинг асоси ҳисобланади.

2. Ўзбекистонни сиёсий ривожлантириш.

Сиёсий ислоҳотлардан мақсад жамиятнинг ФУҚАРОЛИК (инсонлар ҳар томонлама эркин ва жамият ўз ўзини бошқарадиган ҳолга келиши) жамияти ва давлатнинг АДОЛАТЛИ ҚОНУНЛАР ВА ҲУҚУҚЛАР устун бўлган (бир диктаторнинг яккаҳокимлиги эмас, масалан Ислом Каримов даврида бўлгани каби ёки ҳозир Тожикисонда ёки Туркманистонда бўлгани каби эмас) давлат ҳолиги келишидир. Бунинг учун жамиятда ва давлат ҳаётида:

– Сўз, фикр ва матбуот эркинлиги
-Cайлаш ва сайланиш эркинлиги.
-Ҳукуматни очиқ танқид қилиш ва тинч намойишлар
ўтказиш эркинлиги
-Сиёсий мухолифатга фаолият эркинлиги каби эркинликлар (ғарбдаги каби пала партиш, шахс ва жамият фитратини бузадиган, турли ахлоқсизликларни тарғиб қиладиган эркинликлар эмас, албатта) таъминланиши зарур.
-Бундай сиёсий ислоҳотлар натижасида давлат ҳокимиятининг Қонун чиқарувчи (Олий Мажлис), Ижро (Вазирлар Маҳкамаси) ва Маҳкамалар (Судлар) тармоқлари бир биридан мустақил, айни пайтда уларнинг фаолиятлари ўзаро мувофиқлашган ҳолга келиши керак. Бу эса ўз ўрнида мамлакатда ижтимоий сиёсий барқарорликни (оддий сўз билан айтганда тинчликни) таъминлашнинг энг муҳим омили ҳисобланади.

Сиёсий ислоҳотларни маҳалла бошқарувларини эркин ва адолатли сайловлар йўли билан қайта сайлашдан бошлаш зарур. Кейин босқичма босқич туман, вилоят бошқарувлари, охирида эса Олий Мажлис ва Президент сайлови ўтказилиши зарур. Бу сайловларда сиёсий мухолифат ва уларнинг номзодларининг қатнашуви мутлақо шартдир. Акс ҳолда сайловлар Каримов даврида бўлгани каби чўнтак партиялар иштирокида сохта сайлов ўйинларидангина иборат бўлиб қолади.

3. Ўзбекистонни иқтисодий ривожлантириш.

Иқтисодий ислоҳотларнинг негизини жамиятда мулк ва маҳсулот ишлаб чиқаришнинг қайта тақсимланиши ташкил қилади. Ҳозир давлат мулк ва маҳсулот ишлаб чиқаришнинг 100% ўз назоратида тутишга уринмоқда. Мамлакатда ҳақиқий тадбиркорлик, хусусий ва ижра мулк эгаси бўлиш, мамлакат ичкрасида ва ташқарисида эркин тижорат билан шуғулланишнинг деярли имкони йўқдир. Бу соҳадаги чақириқлар, қарорлар сўзда қолмоқда. Масалан, Президентнинг ўзи вилоят, шаҳар ва туман ҳокимларини ички ва ташқи сармояларни жалб қилишга даъват қилмоқда. Ҳолбуки, иқтисодий соҳа эркинлаштирилса (масалан, Хитойдаги каби), бу соҳада ҳам эркинликлар, қонун ва ҳуқуқ устунлиги таъминланса, ички ва ташқи сармоя ўз ўзидан ўртага чиқади ва пайдо бўлади…

Молия, солиқ ва божхона соҳалари иқтисодий соҳанинг бундай қайта шаклланишига мос равишда қайта ташкил қилиниши зарур.

Хўш, ислоҳотларнинг ғояси ва мақсади шунчалик оддий экан, нега Президент ва ҳукумат уларни тўлиқ амалга оширмаяпти, бу ишда пала партишликка йўл қўймоқда?.

Ёки Президент Мирзиёев ва ҳукуматдагилар агар ҳақиқий ислоҳотлар ўтказилса, ўз лавозимларидан ажралиб қолишларидан қўрқишмоқдами? Ёки бунинг бошқа сабаблари борми? Бу саволга улар жавоб беришлари керак.

Намоз НОРМЎМИН
22.06.2018

ISLOHOTLARDA PALA-PARTISHLIK BOR

Mamlakatimzda bugun islohotlarga urinish bor, bu yaxshi albatta. So‘ng ikki yilda jamiyatda oz bo‘lsa ham ijobiy o‘zgarishlar bor. Islom Karimov davridagi umumiy qo‘rquv va sukunat, umumiy turg‘unlik, umumiy befarqlikdan qutulishga urinayapmiz…

Ammo pala- partishlik bor bu ishlarda. Nima bo‘layotganini hech kim tushunmayapti nazarimda. Prezident goh bu sohaga, keyin boshqa sohaga tashlanadi. Bir tuxum yetishtiraylik, keyin esa qalampir ekaylik, deydi. Sog‘liqni saqlash sohasini qattiq tanqid qiladi, keyin Ta’lim tizimini yerga uradi…

Hamma hayron, hamma lol. Nima bo‘lyapti o‘zi? Maqsad nima bu ishlardan, bu islohotlarga urinishdan? Jamiyat va davlat qayoqqa qarab ketyapti? Ertaga nima bo‘ladi, qachon va qanday tugaydi bu islohotlar? Bu savollarning hozircha javobi yo‘q…

Bir muxolif siyosatchi sifatida bu masalada o‘z fikrlarimni aytmoqchiman. Avvalo islohotlarning maqsadi nima va ishni avval nimadan boshlash kerak, degan masala juda muhim, deb o‘ylayman. Ya’ni, islohotlarning mohiyati va maqsadi nimadan iborat o‘zi?

ISLOHOTLARNING 3 ASOSIY MAQSADI BOR:

1. O‘ZBEKISTONNI MA’NAVIY VA MAFKURAVIY RIVOJLANTIRISh

2. O‘ZBEKISTONNI SIYoSIY RIVOJLANTIRISh

2. O‘ZBEKISTONNI IQTISODIY RIVOJLANTIRISh.

1. O‘zbekistonni ma’naviy va mafkuraviy rivojlantirish.

Bu islohotlar natijasida O‘zbekistonda 50% dunyoviy va 50% diniy jamiyat o‘rtaga chiqishi kerak. Albatta, bu yerda 50% deyish masalani tushuntirish uchundir. Ya’ni, jamiyat masalan Erondagi kabi butunlay ruhoniylar (zero dinimizda ruhoniylik yo‘q) nazoratiga, ularning din va boshqa sohalarni su’istemol qilishiga o‘tib ketmasligi kerak. Chunki Islom dini boshqa dinlar (Nasroniylik, Buddaparastilik va hk) kabi dunyoviylikni inkor qilmaydi. Ya’ni, jamiyatning mafkurasi “Diniylik dunyoviylikdir, dunyovilik diniylikdir” g‘oyasidan iborat bo‘lishi kerak. Bu mafkura jamiyatning kundalik hayotida o‘rin olishi (ommaviy axborot vositalarida faol targ‘ib qilinishi) bilan birga, ta’lim tizimining butun bosqichlarida (boshlang‘ich, o‘rta va oliy maktablarda) diniy va dunyoviy ta’limning birga olib borishini taqoza qiladi. Ana shunda jamiyatda yangi, ya’ni ham dunyoviy ilmli, dunyoviy mutaxassis egasi bo‘lgan, ayni paytda imonli, toat ibodatli va yaxshi axloqli kishilar yetishi chiqadi. Natijada jamiyatda to‘g‘rilik (bugun yolg‘on keng tarqalgan), adolat (bugun zulm keng tarqalgan, masalan poraxo‘rlik), ma’naviyat va yaxshi axloq (bugun ma’naviyatisizlik va axloqsizlik keng tarqalgan) taraqqiy qiladi. Bu esa jamiyat va davlat hayotini rivojlantirishning asosi hisoblanadi.

2. O‘zbekistonni siyosiy rivojlantirish.

Siyosiy islohotlardan maqsad jamiyatning FUQAROLIK (insonlar har tomonlama erkin va jamiyat o‘z o‘zini boshqaradigan holga kelishi) jamiyati va davlatning ADOLATLI QONUNLAR VA HUQUQLAR ustun bo‘lgan (bir diktatorning yakkahokimligi emas, masalan Islom Karimov davrida bo‘lgani kabi yoki hozir Tojikisonda yoki Turkmanistonda bo‘lgani kabi emas) davlat holigi kelishidir. Buning uchun jamiyatda va davlat hayotida:

– So‘z, fikr va matbuot erkinligi
-Caylash va saylanish erkinligi.
-Hukumatni ochiq tanqid qilish va tinch namoyishlar
o‘tkazish erkinligi
-Siyosiy muxolifatga faoliyat erkinligi kabi erkinliklar (g‘arbdagi kabi pala partish, shaxs va jamiyat fitratini buzadigan, turli axloqsizliklarni targ‘ib qiladigan erkinliklar emas, albatta) ta’minlanishi zarur.
-Bunday siyosiy islohotlar natijasida davlat hokimiyatining Qonun chiqaruvchi (Oliy Majlis), Ijro (Vazirlar Mahkamasi) va Mahkamalar (Sudlar) tarmoqlari bir biridan mustaqil, ayni paytda ularning faoliyatlari o‘zaro muvofiqlashgan holga kelishi kerak. Bu esa o‘z o‘rnida mamlakatda ijtimoiy siyosiy barqarorlikni (oddiy so‘z bilan aytganda tinchlikni) ta’minlashning eng muhim omili hisoblanadi.

Siyosiy islohotlarni mahalla boshqaruvlarini erkin va adolatli saylovlar yo‘li bilan qayta saylashdan boshlash zarur. Keyin bosqichma bosqich tuman, viloyat boshqaruvlari, oxirida esa Oliy Majlis va Prezident saylovi o‘tkazilishi zarur. Bu saylovlarda siyosiy muxolifat va ularning nomzodlarining qatnashuvi mutlaqo shartdir. Aks holda saylovlar Karimov davrida bo‘lgani kabi cho‘ntak partiyalar ishtirokida soxta saylov o‘yinlaridangina iborat bo‘lib qoladi.

3. O‘zbekistonni iqtisodiy rivojlantirish.

Iqtisodiy islohotlarning negizini jamiyatda mulk va mahsulot ishlab chiqarishning qayta taqsimlanishi tashkil qiladi. Hozir davlat mulk va mahsulot ishlab chiqarishning 100% o‘z nazoratida tutishga urinmoqda. Mamlakatda haqiqiy tadbirkorlik, xususiy va ijra mulk egasi bo‘lish, mamlakat ichkrasida va tashqarisida erkin tijorat bilan shug‘ullanishning deyarli imkoni yo‘qdir. Bu sohadagi chaqiriqlar, qarorlar so‘zda qolmoqda. Masalan, Prezidentning o‘zi viloyat, shahar va tuman hokimlarini ichki va tashqi sarmoyalarni jalb qilishga da’vat qilmoqda. Holbuki, iqtisodiy soha erkinlashtirilsa (masalan, Xitoydagi kabi), bu sohada ham erkinliklar, qonun va huquq ustunligi ta’minlansa, ichki va tashqi sarmoya o‘z o‘zidan o‘rtaga chiqadi va paydo bo‘ladi…

Moliya, soliq va bojxona sohalari iqtisodiy sohaning bunday qayta shakllanishiga mos ravishda qayta tashkil qilinishi zarur.

Xo‘sh, islohotlarning g‘oyasi va maqsadi shunchalik oddiy ekan, nega Prezident va hukumat ularni to‘liq amalga oshirmayapti, bu ishda pala partishlikka yo‘l qo‘ymoqda?.

Yoki Prezident Mirziyoyev va hukumatdagilar agar haqiqiy islohotlar o‘tkazilsa, o‘z lavozimlaridan ajralib qolishlaridan qo‘rqishmoqdami? Yoki buning boshqa sabablari bormi? Bu savolga ular javob berishlari kerak.

Namoz NORMO‘MIN
22.06.2018

Devami

Türkistan diyarının hocaları ve atlıları

13.05.2018

Ömer Lekesiz

Bu genellemeyi yaparken, sadece bana mahsus bir eksikliği veya “Türkistan diyarı” terimine çok geç yaşta buluşabilen hassasiyetlerimi saklıyor da olabilirim. Bu bağlamda, İhsan Fazlıoğlu’nun, Yalçın Koç’un yeni zamanının düşünce ve siyasetini söz konusu terim çevresinde izah ve temellendirme çabalarına, uzun süre kuşku yanı ağır basan bir tereddütle baktığımı daha önceki birkaç yazımda da dile getirmiş ve aynı yerde o tereddütlerimden ancak sanatsal bir tecessüs gayretiyle Mağrip diyarını görmeye çalışırken kurtulabildiğimi söylemiştim.

İşin aslı, geçmişte düşünsel planda milliyetçi (ırkçı) bir perspektifle Türkistan diyarı terimine ön verenlerin, buna dair yeni siyasi dinamizmi (siyaseti) Sağcılık ideolojisinde aramaları başlı başına bir problemdi.

Gerçi, genç yaşta vefat eden Erol Güngör bu problemi aşabilecek ilk gayretleri ortaya koymuştu ama onun çalışmaları da maalesef çok kasıtlı bir şekilde Sağcılığın içine çekilerek etkisizleştirilmişti. İhsan Fazlıoğlu ile Yalçın Koç’un Türkistan diyarı terimiyle yeni zamanda hem doğru bir barışmayı sağlama hem de ona yeni nazari bir altyapı oluşturma yönündeki çabaları bu bakımdan çok önemliydi. Her iki ismin de Sağcılık ideolojisinin dışında durarak yürüttükleri bu ikili gayretin, önce kendimden bildiğim ve bildirdiğim şekliyle mevcut olumsuz şartlanmaları aşmaları içinse makul bir mühlet gerekiyordu.

İslam sanatının Fars-Arap, Türk-Hint ve Türk İslam şeklinde ifade edebileceğimiz üç ana damarını ancak Mağrip diyarında fark ettikten sonra, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın yakın zamanda gerçekleştirdiği Özbekistan ziyaretiyle, artık daha kolay şartlarda yeniden keşfimize açılışını da fırsat bilerek, Türkistan diyarının düşünce ve siyaset havuzu hükmündeki o beldeye düşürdüm yolumu.

Elbette, söz konusu bağlamda o havuza yapılan bir ziyaretle Türkistan diyarına mahsus düşünce ve siyasetin tüm boyutlarıyla ihata edilmesi mümkün olmadığı gibi, eskiyi yeni zamanda görünür ve gösterilebilir kılmak da mümkün değil.

Her şeyden önce, İslam’ın o diyardaki maddi ve manevi kültürünün üzerinden buldozer gibi geçmiş ve ağır etkisi halen yürürlükte olan Rus (ve Çin) emperyalizminin kapkara perdesini aralamak hiç kolay değil.

Örneğin, Rusların, itikat mezhebimizin imamı Maturidi’nin Semerkand’taki kabrine yönelik tahribatları, sadece maddi düzeyde kalmamış, burada yaşayanların zihinlerine ve dolayısıyla dillerine de işlenerek bir hafıza tecavüzüne, idrak tahribine bitiştirilmiş.

Haliyle, bu duygusal boyutu aşıp, İmam Maturidi ile türbesi üzerinden olsun onunla yeni bir düşünsel ilişki kurmak, hafızayı ve hatırayı hazretin dinlenme mekanında harekete geçirmek için aşırı bir çaba sarf etmeyi gerektiriyor.

Söz konusu istirahatgahın Ruslar tarafından tahrip edildikten sonra bir Yahudi’ye ikamet yeri olarak tahsiz edilmesinden duyduğunuz üzüntüyü gözyaşlarınızla hafiflettikten sonra ancak düşünebiliyorsunuz İmam Maturidi’nin aklınızı (zihniyetinizi) nasıl inşa ettiğini.

Sadece İmam Maturidi değil elbette Rus mezaliminden etkilenen. Hace Abdülhalik Gucdüvani, Şah-ı Nakşibend, Hace Ubeydullah Ahrar ve daha nice mübarek zatlar, nice kurucu atalar ve nice fatih atlılar… Şah Timurlar, Uluğ Beyler…

Bunlardan baktığımızda, zikrettiğim isimler başta gelmek üzere, ruhumuzu ve zihnimizi İslam üzere yeniden inşa eden binlerce ismin hatırasının, hafızamızda ilgili mekanları üzerinden inancımıza yeniden dahil olabilmesi ve bunlar üzerinden oluşturabileceğimiz yeni bakışların, anlayışların tesisi büyük bir önem arz ediyor.

Recep Tayyip Erdoğan’ın buna engel teşkil eden tutumları siyaseten bertaraf etmesi başlı başına bir hak teslimi ve teşekkür konusudur. Özbekistan devlet başkanının aynı yöndeki olumlu tutumu ve maddi kültürümüzü görünür kılma konusundaki özel gayreti de asla gözden uzak tutulmaması gereken bir husustur.

İslam düşünce sanatının havuzu hükmündeki Özbekistan için başlangıcı şimdilik böyle yaptık. İnşallah bu hususu söz konusu iki boyutuyla, İhsan Fazlıoğlu ve Yalçın Koç hocalarımızın izlerine de basarak anmaya, aktarmaya devam ederiz.

Yeni Şafak

Devami

Тарихимизнинг аччиқ хақиқатлари!

Бугун минтақамиз тарихига назар солар эканмиз бу ерда яшаб ўтган ва яшаётган уммат бошидан не не зулмли кунлар ўтгани кўз олдимизга келади. Ўтган асрдан то шу кунгача бу уммат устига келган бошқарув эгалари томонидан қилинган адолатсизликлар умматнинг қалбида ўчмас из қолдиргани барчага маълум. Яъни шу давргача умматнинг асл холатига бахо берсак, умматнинг яшаш тарзи асосан қўрқув асосига қурилди. Бу қўрқувнинг асл негизи, жафокаш халқ устида содир бўлган қатлиомлар, сургунлар, нохақ хибс этишлар хамда оммавий қирғинлар бўлди. Ушбу ўтган даврни зулмли бошқарув деб атайдиган бўлсак, зулмли бошқарув даврининг бошидан то бугунги кунгача ўз жигарларидан айрилаверган бу уммат қон йиғлади ва йиғламоқда. Минтақа ерларини унумдорлиги, ер ости бойликлари етарли бўлиши ва бу халқнинг мехнаткаш бўлишига қарамай боши қашшоқликдан чиқмаслигининг асосий сабаби ҳам унинг бошидаги золимларнинг зулми, найранги, хоинлиги бўлди.

Ушбу даврнинг бошидан токи бугунги кунигача назар солсак бу умматнинг ичидан етишиб чиққан, умматнинг аҳволига чин маънода қалби оғриган, уммат манффатларини ўз манффатларидан устун қўя олган ва умматнинг хор аҳволини ўзгартириш йўлини излашни ўз олдига мақсад қилган, чин маънодаги жафокаш, жонкуяр, журъатли ва шижоатли етакчилар кўплаб топилади. Ана шу етакчилар хар хил соҳаларда етишиб чиқиб жамиятдаги инсонларнинг хурматига, ишончига,олқишларига сазовор бўлдилар.

Аммо халқимизнинг асл фарзандларига нисбатан, золим бошқарувчилар томонидан душманларча муносабатда бўлинди ва бўлинмоқда. Ўзбекистон сиёсий саҳнасида ўзига хос ва муносиб ўринга эга бўлган йирик сиёсий шахсларни мураккаб ижтимоий ҳаёт йўллари, аянчли қисматлари ва ўта фожеали тугаган сиёсий фаолиятлари журналистлар ва тадқиқотчилар, сиёсатчилар, давлат ва жамоат арбоблари томонидан кўп гапирилди ва гапирилмоқда. Биз хам ана шундай етакчилар тўғрисида баъзи билганларимизни сизга хавола қилишга жазм қилдик. Шу ўринда алохида қайд қилмоқчи бўлган жихатимиз шулки, бу инсонларни хаётларини баён қилишимизда, бадий жихатидан кўра, сиёсий жихатларига эътиборимизни қаратдик. Бизнинг ушбу бошлаган кичик бир харакатимиз, яқин кунларда бошламоқчи бўлган катта ва хайрли ишнинг дастлабки қадамлари сифатида қабул қиласизлар.

Андижонда қатлиом. 1898 йил.19 май

(Дукчи эшон воқеасининг давоми)

Аскарларининг ўлимидан хабар топган рус армияси раҳбарлари Андижон халқини қиличдан ўтказишга фармон беради. Бу воқеадан хабар топган Фарғонанинг ҳарбий бошлиғи, 250 нафар қуролланган аскар билан Андижонга етиб келадида, янги шаҳарда кўзга кўринган “мусулмонни”, ёки Рус харбий босқинчиларини тилида айтсак, “босмачилар”ни отишга фармон беради. Шу куни минглаб мусулмонлар нохақ қатл этилди. Шунингдек, ҳеч нарсадан хабари йўқ оддий меҳнаткаш халқ, дехқончилик учун далаларига кетаётган жойларида қатл этилдилар. Қанчадан-қанча болалар етим, аёллар бева қолди. Шундан сўнг рус қумондони маҳаллий малай ҳокимларга эшонни тутиб келишга амр берди. Рус ялоқхўрига айланиб улгурган амалпараст мингбошилар ёнларига ўз кўппакларини олиб ишга киришиб кетдилар. Шаҳарда учраган ҳар бир саллалини, оқ дўппилини эшон муриди деб, қўл оёғини боғлаб тутиб келавердилар. Худди бугунги малай ҳокимларимизга, зомби сифат бўлиб қолган зобитларимизга ўхшаб, номики ҳалолу-пок инсонларни тутиб келаётганидек, минглаб инсонларни тутиб келиб, рус ҳарбийлари оёқлари остига тириклайин ташлаб беравердилар. Шундан кейин Андижон уезди бўйлаб жазо отрядларикезиб, қўзғолонга дахлдор кишилар калтакланди ва хибсга олинди.Шахсан унинг ўзи Андижон хибсхонасида ётган қўзғолон қатнашчиларини тепкилаб ураверди, оқибатда икки махбус чидай олмай ўлди ва бир неча киши қаттиқ жарохатланди. Қўзғолоннинг таъсир доираси бутун ўлкани, айниқса Фарғона водийсини қамраб олди. Мингтепа, Асака, Қува, Шахрихон, Новқат, Аравон, хамда Андижон,Наманган ва Ўш ахолиси фаол қатнашган эди. Маълумот ўрнида шуни келтириб ўтамизки, қўзғолон қатнашчиларидан 777 киши хибс этилиб, тергов қилинди. Кўп махбуслар калтак ва қийноқларга чидай олмасдан қамоқхоналарда жон таслим қилди. Терговдан сўнг 415 киши суд қилинди, улардан 32 нафари озод этилди. 380 нафар махбус ўлим жазосига махкум этилди. Императорнинг илтимосига кўра, 18 нафар махкум осиб ўлдирилди. Ўн беш нафари эса Сибирга сургун қилинди. Шунингдек Судқутчи, Тожик ва Қашқар қишлоқларидан туб ахолини кўчириб, уларнинг хонадонлари ер билан яксон қилиниб, ўрнига рус посёлкаларини бунёд этишга хукм чиқарилди.Бундан ташқари Мингтепа ва Андижон оралиғида қўзғолончиларга қўшилган 29 қишлоқни йўқ қилиб ташлаш хақидаги масалани кўтарганлар. Оқибат эса Хуқанд бўлисидаги 700 хонадон батамом йўқ қилинган.
Шу ўринда мухтарам ўқувчи эътиборингизни бугунги воқеликка қаратсак, бугунги кунда хам чин маънодаги мусулмонлар “экстремист”ларга айланди, 1999-йил 16-феврал воқеаси ҳукумат томонилан уюштирилганидан кейин беайб мусулмонлар қамоқларга ташланди, 2005-йил Андижонда мусулмонлар устида қирғин қилинди. Мусулмон махбусларнинг жонсиз таналари зиндонлардан тинмай чиқиб турибди. Аёлларнинг муслималарга хос ўралган рўмолларига ҳукумат идоралари қарши позициясини Ислом динини тушунмаслик ёки тушунишни хоҳламаслик оқибатида, тарбиясизларча очиқдан очиқ намойиш қилмоқда.

Оқ дўппи ва салла фалокати

Ўша давр анъаналарига кўра эркакларда,у ким бўлишидан қатъий назар бош кийимда юрар, яъни салла ёки оқ дўппи кияр эди. Харбийларга фармон берилдики, саллали, оқ дупписи бор эркакни олиб келасан, буйруғингга бўйсунмаса отасан дейилди. Истибдод солдатлари хар бир бош кийими бор кимсани, “Саники эшон” деб тутиб урар, ёки салла ўраган хар бир одамни Дукчи эшон муриди деб гумон қилиб, сўроққа тутарҳамда хибс этар эди. Бунинг натижасида, шаҳар халқи ҳамда расмий фуқоролар саллали бозорларга чиқолмай қолди. Оқ дўппидан асар ҳам қолмади. Кимдаки бўлса куйдириб йўқотди. Порахўрлик амалдорлар ичида ниҳоятда авж олди. Бечора халқни арз этар жойи қолмаган эди. Дунёпарст бўлиб кетган мингбошилар, бу жараёндан унимли фойдаланашиб, кимники шаҳарда дўкони бўлса, кечаси чақириб бориб; “Сени тутиб бераман, эшонни ҳовлисида кўрган эдим” деб, бор-будини суғуриб олишга ҳаракат қилар эди. Бу ҳодисалар бугунги кунда сизу-бизларни замонамизда оддий ҳақиқатга айланиб улгурди. Эшонни тутиш баҳонаси билан шаҳарда умумий тинтувлар, қамоққа олишлар шундай авж олдики, хатто қамоқҳоналар тўлиб кетиб, янги ҳибсхоналар барпо этилди. Бу даврда Тукистондаги барча ҳарбийлар бу тадбирга жалб этилган эди. Эски шаҳарда тўп-тўп солдатларюрар, кўрган кишисини урар, чопиб кетар эди. Бахорнинг охирги ойлари бўлиб, халқдаги “илик узилди” вақти эди, бунинг устига ҳаво иссиқ, халқ эса оч эди.

Эшонни топа олмаганидан ғазабга минган Фарғона губернатори келиб, “Агар халқ етакчиларини тутиб бермасалар, Андижон уездини тамоман отиш(қатлиом) қилишини айтиб дағдаға қилди. Ўзининг шахсий манфаатининг халқ манфаатидан устун кўрувчи хоин, малай, худбин кимсалар бундай фурсатдан унумли фойдаланиб қолишликка ҳаракат қилдилар. Шундай хоинлардан бир нечаси чор тарафга от солдирдилар.Ванихоят, Қодирқул мингбоши Андижон ҳокимига “рапорт” бериб, эшонни тутиб келганин баён қилди. Соат ўн бирлар чамасида Муҳаммадали эшонни янги шаҳарга олиб келинди. Шу ўринда эшон бобони бир фазилатига қойил қолиш керакки, ҳар қанча қийнасалар ҳам, урсалар ҳам, хатто жони узулгунга қадар, бирорта инсонни яъни бирорта ўзига эргашганларнинг исмини айтиб, на рус харбийларига, на ҳокимлик вакилларига номини айтмади(сотмади). Бундан ғазаби жунбушга келган Андижон ҳокими халқни кўчага чиқишини, яъни эшонни тамошо қилишга чақирди. Аммо халқнинг бирор вакили остона ҳатлаб кўчага чиқмади. Бу чиқмасликларининг икки сабаби бор эди; Аввало халқ Муҳаммадали эшондан яхшилик кўрган эди, яъни бир неча йиллар давомида эшон халқни иссиқ-совуғидан хабар олган, уйсизга уй берган, очга нон берган, оғир изғиринли қишдан халқни ҳам чорвасини ҳам эсон-омон чиқиб олишида бор-будини аямаган, хайр-саҳоватли, қўли очиқ, бир сўз билан айтганда халқ билан яшаган мард бошқарувчи эди. Бундай халқпарвар етакчисини юзига оёқ қўйишга жазм қиладиган “нонкўр” йўқ эди. Қолаверса бир неча кунги қатлларданҳокимятга нисбатан нафрати тўлганхалқ, итоатдан юз ўгирган эди.

Эшонни ушлаб келган хоин Қодирқулўша куниёқ эски шаҳар Андижонга оқсоқоллик лавозимига тайин этилди. Унга ёрдам берган Яъқуб қўрбошини эса, Қўқон қишлоққа мингбоши этиб тайинланди. Шахар тинчлигини сақлашлик Қодирқулга топширилган кундан бошлаб халққа зулмни шу даражада кучайтирдики, хар бир фуқоро Қодирқулни олдидан энгашиб, қуллуқ қилган холда ўтиши қонунга айланди. Бу хоинни қилгиликларини кўрган Рус амалдорлари хам, халқни ўзига “рукуъ” қилдиришга ўтиб олди. Бечора заҳматкаш халқ “шапкалик”ни кўрса ўрнидан туриб эгилиб салом бериш одатий холга айланди.

Ноҳақ асир олинган халқни жазоланиши.

Бу фурсатданфойдаланган мунофиқ сифат амалпараст кимсалар, ўзларига ёқмаган кимсаларни “эшонга қарашли” дея тутиб келар эдилар. Тутиб келинганлар албатта хибс этилар, ёки оломонни олдига олиб чиқиб ўлим даражасига қадар калтакланар эдилар. Тўрт солдат босиб турар, қўлидаги новда синибкетгунга қадар урар, чарчаса тўхтатар, чарчамаган бўлса янги новда билан уришни давом эттирар эди. Қирқ-эллик марта ургунга қадар дод деб овоз чиқариб турар, сўнг овози чиқмай хушидан кетар, сўнг иккинчи жабрдийдани олиб келар эди. Шу алфозда калтакланар ўлганларини ажратиб, тирикларини турмага олиб кирилар эди. Кунлардан бирида шундай холат юзбердики, мингбошилар воситасида, халқ турманинг олдига хайдаб келтирилди. Шундан сўнг турмадан беш кишини олиб чиқилиб, атрофига одамларни айлантириб қўйдилар. Ғазабга минган рус харбийлари барчаларини устларидаги кийимларини тортиб ечиб олди. Иккитасини милтиғини қўндоғи билан уриб ётғизиб,оёқ-қўлини боғладилар. Муйсафидхоин губернаторЧайковиский келиб, асирларга қараб; “Сизлар подшохнинг кимлигини билмас экансизлар” дея “Ур!” деб буюрди. Солдатлар тўплаб қўйилган калтаклар билан ура бошлади. Урилганларнинг орқалари ёрилиб, қонлари оқиб тушди. Иккинчисини тур деган эди тура олмагач, солдатлар судраб олиб чиқиб кетаётганида жони узилди. Барча олиб чиқилганларнинг баъзиси ўлди, баъзиси эса чала жон холатида турмага қайтарилди. Авом халқ нима қиларга ҳайрон, гапиришга мажоли йўқ холда уй-уйларига тарқалдилар.
(давоми бор)

Мақолада Фозилбек Отабек ўғлининг “Дукчи Эшон воқеаси” китобидан фойдаланилди

Манба

Devami

“БОСМАЧИЛАР” – “BOSMAChILAR” – “KORBAŞILAR”

918-1933 йилларда Фарғона водийси, Қашқадарё ва Сурхондарёнинг тоғли минтақалари, Бухоро ва Хоразм воҳаларида совет ҳокимиятига қарши қуролли кураш олиб борган ота-боболаримиз ўша даврда ҳукмрон бўлган босқинчилар томонидан “босмачилар” деб ном олди. 70 йил давомида тарихимиз мана шундай, бузиб ўқитилди…

“BOSMAChILAR”

1918-1933 yillarda Farg‘ona vodiysi, Qashqadaryo va Surxondaryoning tog‘li mintaqalari, Buxoro va Xorazm vohalarida sovet hokimiyatiga qarshi qurolli kurash olib borgan ota-bobolarimiz o‘sha davrda hukmron bo‘lgan bosqinchilar tomonidan “bosmachilar” deb nom oldi. 70 yil davomida tariximiz mana shunday, buzib o‘qitildi…

“BASMACILAR”-“KORBAŞILAR”

1918-1933 yıllarında Fergana vadisi Qaşqaderya ve Sulhanderya’nın dağlık mıntıkaları, Buhara ve Harezm vahalarında Sovyet işgaline karşı silahlı mücadele veren atalarımız, o dönemde hükümran olan işgalciler tarafından “Basmacılar” diye adlandırıldı. 70 yıl boyunca tarihimiz işte böyle yanlış okutuldu. Rus işgalciler “baskıncı”, “eşkiya”, “terörist” gibi anlamları kasdederek direnişçileri halkın gözünde aşağılamak istediler. Ama zamanla bu propaganda taktiği tersine döndü ve direnişin saygınlığı kavrama da hörmet kazandırdı. Bugün Türkistanlılar, “Basmacılar”ın torunları olmakla iftihar ediyorlar. Selam olsun o kahramanlara !

“БОСМАЧИЛАР”

Олмослардан кескир эди шамширингиз,
Тутун бўлиб тўзиб кетди тақдирингиз.
Минг йигитга арзирдингиз ҳар бирингиз,
От ўйнатиб юрмадингиз, босмачилар…

Тупроқ тўшак бўлди, болиш эгар бошда,
Умрингизнинг ярми ўтди тоғу тошда.
Жалолиддин каби мудом жаҳонгашта
Не кунларни кўрмадингиз, босмачилар.

Қўрғошинга қўрғон бўлди қоқ юраклар,
Кафан бўлди қонга ботган оқ яктаклар,
Сўнги макон бўлди гоҳо чакалаклар,
Одамдай ҳам ўлмадингиз, босмачилар.

Тушунмайин кимлар қарғаб, кимлар сотди,
Кўнглингизда алам, кўзда ёшлар қотди,
Билмай баъзан ўз болангиз тошлар отди,
Ёш деб гина килмадингиз, босмачилар.

Уйингизда сизни кутди кел деб, тўрам,
Келинчаклар кокиллари тарам-тарам!..
Кўнгилга ёр сиғарми, деб юртда қарам,
Жанггоҳлардан жилмадингиз, босмачилар.

Кенгашсангиз тор дунёлар кенг бўларди,
Эргаш ёқа бўлса, Шермат енг бўларди.
Бирлашсангиз ким ҳам сизга тенг бўларди,
Нечун аҳил бўлмадингиз, босмачилар?..

Бош эгсангиз – эгдингиз гоҳ дўст қасдида,
Далаларда, жалаларда, қор остида.
Эрк мисоли жилмайдингиз дор остида,
Душманга бош эгмадингиз босмачилар.

Китоб титиб топганларим – бари ёлғон,
Киноларга чопганларим – бари ёлғон.
Тиғ тутганга тиғ тутдингиз, сиз ҳеч он
Нон тутганга тегмадингиз, босмачилар.

Сизни десам кўзимда ёш ларзон-ларзон,
Нечун бунча адолатнинг нархи арзон?
Жаннат агар бўлса сизсиз жаннатмакон,
Беҳуда қон тўкмадингиз, босмачилар!..

Сиз йўқ, бунда кўтарилди дарпардалар,
Майдонларда бўлди қизиқ ҳангомалар,
Отдан тушди сариқ мўйлов саркардалар,
Афсус, афсус кўрмадингиз босмачилар.

Кўргандирсиз балки. Йўқса, жим бизларга
Қабрлардан қўл узатди ким бизларга?..
Бухорони тўпга тутган тўнғизларга
Сиз ҳам қилич сермадингиз, босмачилар.

Босмачимиш… Тутмайдими бир кун қони,
Ай таърифчи, ай тарихчи, ай бемаъни?..
Ҳамма сиздай ўз юртини севса қани!
Нелардин дарс бермадингиз, босмачилар.

Эркли элда сизни эслаш нақадар хуш,
Сизга ҳайкал қўйса арзир майдонлар бўш,
Оқ яктакда оқ арғумоқ миниб оқтўш
Мундоқ кўкрак кермадингиз, босмачилар.

Субҳидамда шеърим битдим кўзим тиниб,
Пойингизга келдим кўнглим бир ўксиниб,
Туринг энди бобо, десам, сиз хўрсиниб,
Жилмайдингиз – турмадингиз, босмачилар.

Олмос мисол кескир эди шамширингиз,
Тутун бўлиб тўзиб кетди тақдирингиз,
Минг йигитга арзирдингиз ҳар бирингиз,
От ўйнатиб юрмадингиз, босмачилар!

Муҳаммад Юсуф
_________________________

basmaci

Суратда: 1924 йил Фарғона атрофида бир гуруҳ “босмачилар” отиб ташланиши олдидан.

Suratda: 1924 yil Farg‘ona atrofida bir guruh “bosmachilar” otib tashlanishi oldidan.

 

“BOSMAChILAR”

Olmoslardan keskir edi shamshiringiz,

Tutun bo‘lib to‘zib ketdi taqdiringiz.

Ming yigitga arzirdingiz har biringiz,

Ot o‘ynatib yurmadingiz, bosmachilar…

 

Tuproq to‘shak bo‘ldi, bolish egar boshda,

Umringizning yarmi o‘tdi tog‘u toshda.

Jaloliddin kabi mudom jahongashta

Ne kunlarni ko‘rmadingiz, bosmachilar.

 

Qo‘rg‘oshinga qo‘rg‘on bo‘ldi qoq yuraklar,

Kafan bo‘ldi qonga botgan oq yaktaklar,

So‘ngi makon bo‘ldi goho chakalaklar,

Odamday ham o‘lmadingiz, bosmachilar.

 

Tushunmayin kimlar qarg‘ab, kimlar sotdi,

Ko‘nglingizda alam, ko‘zda yoshlar qotdi,

Bilmay ba’zan o‘z bolangiz toshlar otdi,

Yosh deb gina kilmadingiz, bosmachilar.

 

Uyingizda sizni kutdi kel deb, to‘ram,

Kelinchaklar kokillari taram-taram!..

Ko‘ngilga yor sig‘armi, deb yurtda qaram,

Janggohlardan jilmadingiz, bosmachilar.

 

Kengashsangiz tor dunyolar keng bo‘lardi,

Ergash yoqa bo‘lsa, Shermat yeng bo‘lardi.

Birlashsangiz kim ham sizga teng bo‘lardi,

Nechun ahil bo‘lmadingiz, bosmachilar?..

 

Bosh egsangiz – egdingiz goh do‘st qasdida,

Dalalarda, jalalarda, qor ostida.

Erk misoli jilmaydingiz dor ostida,

Dushmanga bosh egmadingiz bosmachilar.

 

Kitob titib topganlarim – bari yolg‘on,

Kinolarga chopganlarim – bari yolg‘on.

Tig‘ tutganga tig‘ tutdingiz, siz hech on

Non tutganga tegmadingiz, bosmachilar.

 

Sizni desam ko‘zimda yosh larzon-larzon,

Nechun buncha adolatning narxi arzon?

Jannat agar bo‘lsa sizsiz jannatmakon,

Behuda qon to‘kmadingiz, bosmachilar!..

 

Siz yo‘q, bunda ko‘tarildi darpardalar,

Maydonlarda bo‘ldi qiziq hangomalar,

Otdan tushdi sariq mo‘ylov sarkardalar,

Afsus, afsus ko‘rmadingiz bosmachilar.

 

Ko‘rgandirsiz balki. Yo‘qsa, jim bizlarga

Qabrlardan qo‘l uzatdi kim bizlarga?..

Buxoroni to‘pga tutgan to‘ng‘izlarga

Siz ham qilich sermadingiz, bosmachilar.

 

Bosmachimish… Tutmaydimi bir kun qoni,

Ay ta’rifchi, ay tarixchi, ay bema’ni?..

Hamma sizday o‘z yurtini sevsa qani!

Nelardin dars bermadingiz, bosmachilar.

 

Erkli elda sizni eslash naqadar xush,

Sizga haykal qo‘ysa arzir maydonlar bo‘sh,

Oq yaktakda oq arg‘umoq minib oqto‘sh

Mundoq ko‘krak kermadingiz, bosmachilar.

 

Subhidamda she’rim bitdim ko‘zim tinib,

Poyingizga keldim ko‘nglim bir o‘ksinib,

Turing endi bobo, desam, siz xo‘rsinib,

Jilmaydingiz – turmadingiz, bosmachilar.

 

Olmos misol keskir edi shamshiringiz,

Tutun bo‘lib to‘zib ketdi taqdiringiz,

Ming yigitga arzirdingiz har biringiz,

Ot o‘ynatib yurmadingiz, bosmachilar!

 

Muhammad Yusuf

Basmaci

 

Devami